Άμφισσα: Ο συνεχής αγώνας μιας πόλης για ελευθερία και αξιοπρέπεια, ανά τους αιώνες



Δρ. Κούκος Ανδρέας 

Καθηγητής Νεότ.Ιστορίας Σχολής Εθνικής Αμύνης-Ταξχος ε.α.

Πρόεδρος Εταιρείας Μελέτης Έργου Ιωάννη Καποδίστρια

Αγαπημένοι Φίλοι,

Μέσα από τις στήλες μιας από τις ιστορικότερες εφημερίδες του τόπου μας,θα ήθελα ,τέτοιες μέρες που γιορτάζει η πόλη μας,να αποτίσω υψηλό φόρο τιμής στους συνεχείς αγώνες, αυτού του τόπου,για ελευθερία και αξιοπρέπεια μέσα στους αιώνες.

Και η Άμφισσα – η Φωκίδα γενικά – δεν είναι ένας τυχαίος τόπος. Οι περήφανοι άνθρωποι και η στρατηγική της τοποθεσία έπαιξαν πάντα καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Ελληνικής Ιστορίας από τους αρχαιοτάτους χρόνους μέχρι σήμερα. Έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην οριστική απελευθέρωση της Πατρίδας μας.

Φέτος,συμπληρώνονται 184 χρόνια από την οριστική απελευθέρωση της Άμφισσας στις 17 Νοεμβρίου του 1828.

Θα προσπαθήσω, χωρίς να σας κουράσω, να κάνω μια ιστορική αναδρομή ανά τους αιώνες και να σας κάνω έτσι να νοιώσετε υπερήφανοι ως απόγονοι τέτοιων προγόνων.

Η ιστορία της Άμφισσας ξεκινάει από την αρχαιότητα. Κατοικούνταν από τους πανάρχαιους χρόνους, όπως μαρτυρούν όχι και τόσο καθαρά πλέον, «τα Κυκλώπεια τείχη» της Ακρόπολής της, αλλά και η αναφορά του Παυσανία σε δύο αξιομνημόνευτους τάφους που υπήρχαν στην πόλη της Άμφισσας. Της Άμφισσας, κόρης του Μάκαρος και του Ανδραίμονος, που ήταν γιος του βασιλέα των Αιτωλών και ήρωα του τρωικού πολέμου, Θόαντος.

Η Άμφισσα αποτελούσε μεγάλη πόλη-κράτος και πρωτεύουσα των Εσπερίων ή Οζολών Λοκρών.

Η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο στο 8^ο βιβλίο του (8,32). Λέει ο Ηρόδοτος ότι οι κάτοικοι των παρά τον Κηφισό Φωκικών πόλεων, μετά την καταστροφή τους από τον Ξέρξη, κατέφυγαν «ες Άμφισσαν πόλιν την υπέρ του Κρισσαίου πεδίου οικεομένην».

Τότε κατά τον Παυσανία πάντα και περί το 180 π.Χ. η πόλη είχε πληθυσμό 70.000 κατοίκους. Τεράστια η άνθισή της από τον 7^ο αιώνα π.Χ. με το Κάστρο της πάντα να δεσπόζει επιβλητικό. Αξίζει ν’ αναφερθεί εδώ ότι το 653 π.Χ. κάτοικοι της πόλης μετανάστευσαν στην Κάτω Ιταλία, όπου ίδρυσαν την αποικία των Επιζεφυρίων Λοκρών, μια πόλη που υπάρχει μέχρι σήμερα με το όνομα Locri.

Στον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.Χ.), Αμφισσείς τάχθηκαν με το μέρος των Σπαρτιατών, από μίσος προς τους γείτονές τους Φωκείς που είχαν ταχθεί με το μέρος των Αθηναίων. Εκείνο τον καιρό υπάρχει και μεγάλη αντιπαλότητα με το Μαντείο και την πόλη των Δελφών. Κατηγορήθηκαν οι Αμφισσείς για ασέβεια, επειδή καταπάτησαν για να καλλιεργήσουν, ιερά εδάφη των Δελφών. Το Αμφικτιονικό Συνέδριο τους καταδικάζει σε πρόστιμο, το οποίο αρνούνται να πληρώσουν. Έτσι οι Αμφικτίονες ανέθεσαν στο βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, ως προϊστάμενο του Συνεδρίου, να τιμωρήσει του ιερόσυλους Αμφισσείς.

Το 338 π.Χ. ο Φίλιππος εισέβαλε στην Άμφισσα και κυριολεκτικά την κατέστρεψε.

Παρ’ όλα αυτά οι Αμφισσείς πολύ γρήγορα ανοικοδόμησαν την πόλη τους. Το 332 π.Χ. ανακόπτουν τα αιτωλικά στρατεύματα που ήρθαν να καταλάβουν την πόλη τους ενώ το ίδιο γίνεται το 278 π.Χ. που αποκρούουν επιδρομή των Γαλατών, οι οποίοι ήθελαν να λεηλατήσουν το Μαντείο των Δελφών.

Οι αγώνες όμως συνεχίζονται και κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Το 190 – κατ’ άλλους το 189 π.Χ. – ο Ρωμαίος ύπατος Μάνιος Ακίλιος Γλαβρίωνας προσπάθησε να την καταλάβει, επειδή είχε συμμαχήσει με τον Αντίγονο τον Γ΄. Η ισχυρή Ακρόπολή της όμως για άλλη μια φορά έμεινε απόρθητη. Τότε οι Ρωμαίοι την ανακήρυξαν Ελεύθερη Πόλη και της χάρισαν ατέλεια φόρων.

Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος, σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο, ίδρυσε τη Νικόπολη, αλλά πολλοί Αιτωλοί δεν υπάκουσαν τη διαταγή του να μετοικίσουν στη νέα πόλη και κατέφυγαν στην Άμφισσα, γεγονός που για πρώτη φορά αλλοιώνει τη φυλετική σύνθεση του πληθυσμού. Τότε η πόλη αποκτά τεράστιο πληθυσμό και γίνεται μία από τις πλέον ακμάζουσες πόλεις της Ελλάδας των ρωμαϊκών χρόνων, ακμή που κράτησε για τουλάχιστον δύο αιώνες.

Και πάμε στους Βυζαντινούς και νεότερους χρόνους. Κατά τα βυζαντινά χρόνια η Άμφισσα εξακολουθεί να ακμάζει. Κατά τον 4^ο αιώνα, βαρβαρικές επιδρομές, ιδιαίτερα οι επιδρομές των Ούννων, δημιούργησαν πολλά προβλήματα στην πόλη, όπως και στην ευρύτερη περιοχή. Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός (527-565) ενίσχυσε τα οχυρωματικά έργα της περιοχής για την προστασία της από τις βαρβαρικές επιδρομές. Σ’ αυτή την περίοδο, οι πληροφορίες μας για την περιοχή προέρχονται κυρίως από το «Χρονικό του Γαλαξιδίου», το οποίο γράφτηκε από τον Ιερομόναχο Ευθύμιο και βρέθηκε από τον Κωνσταντίνο Σάθα, ο οποίος το επεξεργάστηκε και το δημοσίευσε.

Τεράστιες οι καταστροφές που δέχτηκε η περιοχή από τις ορδές των Βουλγάρων του Σαμουήλ περί το 996, οι οποίοι κατέλαβαν την Άμφισσα και έσφαξαν πολλούς κατοίκους μετά την ήττα τους στο Γαλαξίδι.

Παρ’ όλα αυτά χάρη στο πνεύμα των κατοίκων της, η πόλη ανακτά και πάλι την ηρεμία της κατά τον 11^ο και 12^ο αιώνα.

Κατά τους ίδιους αιώνες οι λαοί της Ευρώπης πιεζόμενοι κυρίως από δημογραφικά και οικονομικά προβλήματα, αναζήτησαν λύσεις στην Ανατολή.

Οργανώθηκαν με πρωτοβουλία του Πάπα Ουρβανού του Β΄, ένοπλες εκστρατείες Γάλλων κυρίως και Ενετών, που ονομάστηκαν Σταυροφορίες οι οποίες κατά τη γνώμη μου έγιναν, με πρόσχημα την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους Σελτζούκους Τούρκους.

Η πρώτη περί το 1095 και ενδυόμενη τάχα το μανδύα του θρησκευτικού χαρακτήρα είναι ανοργάνωτη και αποτυχημένη. Οι άλλες δύο που ακολουθούν δείχνουν τους πραγματικούς σκοπούς σιγά-σιγά των υποκινητών τους δηλ. τις αξιώσεις του Πάπα, τις φιλοδοξίες των Ιπποτών-βαρόνων και βασιλιάδων και κυρίως τα πολιτικά και οικονομικά τους κίνητρα.

Στόχος ένας και μοναδικός – η κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η Πρώτη Άλωση της Κων/πολης το 1204.

Άλωση από ομοθρήσκους επιδρομείς που έκαναν τρομερές σφαγές και αγριότητες, έκλεψαν έργα τέχνης και προκάλεσαν τρομερές καταστροφές.

Κυρίως όμως κατέστρεψαν το Βυζαντινό κράτος και τον πολιτισμό του, ζημιώνοντας μαζί και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό κι ανοίγοντας το δρόμο του διαμελισμού και της οριστικής υποταγής του Βυζαντίου μετά από δυόμιση αιώνες στους Οθωμανούς.

Η συγγνώμη του Πάπα άργησε, αλλά ήρθε μετά από 800 χρόνια. Στις 4 Μαΐου 2001 ο προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β΄ πραγματοποιώντας περιοδεία στα πλαίσια «του προσκυνήματος κατά το Ιωβηλαίο στα βήματα του Αγίου Παύλου», επισκέφτηκε το Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο και ζήτησε συγγνώμη «για όλες τις παρελθούσες και παρούσες περιστάσεις, όπου τα τέκνα της Καθολικής Εκκλησίας αμάρτησαν με πράξεις και παραλείψεις κατά των ορθοδόξων αδελφών τους. Αυτή η ιστορική στιγμή ανήκει αποκλειστικά στον Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, ο οποίος με εξαίρετη διπλωματία οργάνωσε τη συγκεκριμένη επίσκεψη.

Μετά την άλωση λοιπόν της Πόλης από τους Φράγκους και κατά τη διανομή των εδαφών της Αυτοκρατορίας ο Ιταλός βασιλιάς της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιος ο Μομφερατικός κατέλαβε τη Θεσσαλία, μεγάλες περιοχές της Λοκρίδας και την Άμφισσα.

Στην περίοδο αυτή η πόλη γίνεται γνωστή με την ονομασία Σάλωνα, που παραμένει ακόμη ασαφής όχι μόνο στην προέλευση αλλά και στο χρόνο καθιέρωσής της. Προέρχεται ίσως από την παράφραση της λέξης «Θεσσαλονίκη», Λα Σολ στα Γαλλικά, Σάλωνα στα Λατινικά. Πάντως η σημαντικότερη εκδοχή είναι ότι η ονομασία έχει ξενική προέλευση δαλματική ή φράγκικη.

Οι Φράγκοι ίδρυσαν τη «Βαρωνία των Σαλώνων» ή «Αυθεντία των Σαλώνων», με έδρα τα Σάλωνα.

Πρώτος Αυθέντης των Σαλώνων τοποθετήθηκε ο άσημος φράγκος Ιππότης Θωμάς Α΄ ντε Στρομονκούρ (1204-1210), ο οποίος έχτισε το πανίσχυρο Κάστρο των Σαλώνων πάνω στην ακρόπολη της πόλης.

Χαλαρή η διοίκηση των Φράγκων τα 100 χρόνια που ακολουθούν με σεβασμό γενικά στις συνήθειες και τις παραδόσεις των κατοίκων αλλά και σκληρές συγκρούσεις μεταξύ τους.

Το 1258 στη σύγκρουση του Αυθέντη των Αθηνών Όθωνα Δελαρός με τον πρίγκιπα της Αχαΐας Βιλλεαρδουίνο, η Αυθεντία των Σαλώνων ήταν σύμμαχος του Αυθέντη των Αθηνών, γι’ αυτό και τελικά μετά τη μάχη προσαρτήθηκε στην κυριαρχία της ηγεμονίας της Πελοποννήσου μέχρι το 1310.

Στη μάχη του Κηφισού (1311) εναντίον των Καταλανών σκοτώθηκε ο Αυθέντης των Σαλώνων Θωμάς ο Γ΄ και η κομητεία πλέον των Σαλώνων καταλαμβάνεται από τους Καταλανούς, περνώντας το 1318 στα χέρια της Οικογένειας Φαντρίκ.

Η Καταλανοκρατία κρατάει 80 χρόνια και ξεχωρίζει για τη σκληρότητά της. Άγριοι και πολεομοχαρείς οι Καταλανοί δε σεβάστηκαν τους κατοίκους της περιοχής.

Το Μάιο του 1380, καταλήφθηκε από την «Εταιρεία των Ναβαρραίων» και μέχρι το 1394 την εξουσία άσκησε η βυζαντινή κόμισσα Ελένη Καντακουζηνή, ενώ το 1397 ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ ο Α΄ καταλαμβάνει τα Σάλωνα και ορίζει τοπάρχη το στρατηγό Μουράτ Μπέη.

Μετά τη συντριπτική ήττα των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας (1402) από τον Ταμερλάνο, ο δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος ο Α΄ ο Παλαιολόγος επωφελήθηκε και ανακατέλαβε τα Σάλωνα. Η κατάσταση αυτή είχε μικρή διάρκεια, γιατί το 1410 τα Σάλωνα καταλήφθηκαν και πάλι από τους Τούρκους 45 περίπου χρόνια πριν την πτώση της Πόλης.

Τουρκοκρατία

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η πόλη αποτέλεσε έδρα βοεβόδα, διοικητή της ομώνυμης επαρχίας (καζά) που περιελάμβανε 32 κωμοπόλεις και χωριά και υπαγόταν στο σαντζάκι του Ευρίπου. Τότε εγκαταστάθηκαν στα Σάλωνα πολλές οικογένειες Οθωμανών και στα επόμενα χρόνια το τουρκικό στοιχείο αυξήθηκε πολύ, όπως δείχνει ο αριθμός των επτά τζαμιών, που διασώθηκαν ως τα τέλη του 18^ου αιώνα. Στους επόμενους αιώνες δημιουργήθηκε σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα και αλλοίωση του πληθυσμού με αποτέλεσμα λίγο πριν την έκρηξη της επανάστασης του 1821 ο ελληνικός πληθυσμός να υπερτερεί κατά 10-15% περίπου του τουρκικού. Κατά τον Πουκεβίλ το 1815 στα Σάλωνα κατοικούσαν 1.200 οικογένειες – 700 ελληνικές και 500 τούρκικες.

Θα μου επιτρέψετε σ’ αυτό το σημείο ν’ αναφερθώ στην εκπαίδευση που μας προσέφεραν ! οι Οθωμανοί - Τούρκοι τον καιρό της Τουρκοκρατίας για να λυθούν κάποιες παρεξηγήσεις με τους «εκσυγχρονιστές» της ιστορίας μας!

Η τουρκοκρατία, χωρίς να εναντιώνεται έξυπνα σε θέματα εκπαίδευσης των υπόδουλων, έκανε πυκνότερο το πνευματικό σκοτάδι στον τόπο μας, παρά το γεγονός ότι η έφεση για μόρφωση δεν έλειψε από τον τόπο μας ούτε στις δυσκολότερες εποχές της ιστορίας του. Οι δυσμενείς όμως συνθήκες που δημιουργήθηκαν, ιδιαίτερα κατά τους πρώτους αιώνες της δουλείας, με τη φυγή των λογίων προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, την αναγκαστική διαβίωση των συμπατριωτών μας σε απομακρυσμένα και δυσπρόσιτα μέρη και τις προτεραιότητες που επέβαλε η αγροκτηνοτροφική ενασχόληση και η φτωχική και επικίνδυνη διαβίωση, δεν έδιναν τη δυνατότητα στα παιδιά των φτωχών να μεταβούν στους χώρους όπου παρείχοντο οι στοιχειώδεις, έστω, γνώσεις από τους λίγους εγγράμματους της εποχής. Και οι χώροι αυτοί δεν ήταν άλλοι από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια, τα οποία βρέθηκαν σε πολύ πλεονεκτική θέση στο θέμα της παιδείας, εξαιτίας των προνομίων που παραχώρησε ο σουλτάνος στην Εκκλησία για λόγους θρησκευτικούς και πολιτικούς. Έτσι, μαζί με άλλες αρμοδιότητες (διοικητικές, εκκλησιαστικές, δικαστικές) και την εκδίωξη των Λατίνων αρχιερέων από τα μέρη μας, περιήλθε στην εκκλησία και η παιδεία του γένους.

Στον τόπο μας το μοναστήρι της Βαρνάκοβας, ένα από τα αρχαιότερα ελληνικά μοναστήρια, πρωτοστάτησε στην ενίσχυση της παιδείας στην ευρύτερη περιοχή του και αναδείχτηκε στο σημαντικότερο κέντρο πνευματικής ακτινοβολίας της Φωκίδας και της Ρούμελης. Τα Κρυφά Σχολειά τα ενίσχυσε η αμάθεια των Τούρκων που φυσικά δεν μπορούσαν να τα ελέγξουν^. και τα μαθήματα περί ελευθερίας τα τιμωρούσαν σκληρά 400 χρόνια οι πολιτισμένοι φίλοι μας!

Η τουρκική καταπίεση και η ανεξέλεγκτη συμπεριφορά των ζορμπάδων – των ατάκτων δηλαδή Τούρκων ενόπλων – οδήγησαν τους κατοίκους της Άμφισσας και γενικά της Φωκίδας να εξεγερθούν πολλές φορές μέχρι το 1821 και την έκρηξη της Ελληνικής επανάστασης. Έχουμε πρώτη φωκική εξέγερση μόλις το 1460 (ή κατ’ άλλους το 1446).

Θα μου επιτρέψετε όμως ν’ αναφερθώ στα σημαντικότερα απ’ αυτά τα κινήματα.

Το πρώτο γίνεται μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) και τη συντριβή του Οθωμανικού Στόλου από τον Ευρωπαϊκό Χριστιανικό Στόλο. Οργανώνεται με τη βοήθεια των Βενετών. Οι κάτοικοι των Σαλώνων και της περιοχής της Δωρίδας ξεσηκώνονται όπως και πολλοί Γαλαξιδιώτες και βαδίζουν με παράτολμο σχέδιο κατά των Σαλώνων. Δυστυχώς οι Τούρκοι έμαθαν για την εκστρατεία και οι κάτοικοι της περιοχής εγκαταλείπονται από όλους. Πλήρης αποτυχία και ο μπέης των Σαλώνων περνάει από μαχαίρι τις κεφαλές του τόπου.

Η εγκατάλειψη από τους Φράγκους που υποκίνησαν την εξέγερση αυτή, έφερε μεγάλη απογοήτευση στους κατοίκους.

Το δεύτερο και σοβαρότερο κίνημα έγινε κατά τη διάρκεια του τελευταίου τουρκοβενετικού πολέμου (1684-1699), ο οποίος ξεκίνησε πάλι με ξεσηκωμούς και υποσχέσεις και σταμάτησε στη Στερεά το 1698 οπότε με τη σημαντική για την ανατολική Ευρώπη συνθήκη του Κάρλοβιτς (βόρεια του Βελιγραδίου) ολόκληρη η περιοχή της περιήλθε στην κυριαρχία  των Τούρκων. Έτσι, η ελληνοβενετική συνεργασία έδωσε, βέβαια τη δυνατότητα στη Φωκίδα και στη Ρούμελη για επανάσταση και σχετική απαλλαγή τους από την τουρκική κυριαρχία (1687-1698), αλλά στη συνέχεια πληρώθηκε με αίμα, κατατρεγμούς και εκπατρισμούς των ηρωικών συμπατριωτών μας λόγω της βενετικής προδοσίας κι εγκατάλειψης.

Κατά τη διάρκεια του τουρκοβενετικού πολέμου, οι κλεφταρματολοί και οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδας, όπως ο Πάνος ο Μεϊντάνης από την Ακαρνανία, ο Αγγελής Σουμίλας ή Βλάχος, ο Χρήστος Βαλαωρίτης, ο Σπαθογιάννης, ο μικρός Χορμόπουλος από τ’ Άγραφα, ο Κούρμας, ο Σπανός και ο Λιβίνης, βοήθησαν αποφασιστικά τους Βενετούς, υπολογίζοντας στην από μέρους τους ενίσχυση για απελευθέρωση της Ελλάδας απ’ τους Τούρκους. Αλλά και ο ανώτατος κλήρος αναμείχθηκε στις επαναστατικές κινήσεις των Ελλήνων κι έδωσε τη συνδρομή του προς τους οπλαρχηγούς και τους Βενετούς με πρωτεργάτη τον επίσκοπο Σαλώνων Φιλόθεο.

Στη Φωκίδα οι σημαντικότεροι παράγοντες της βενετικής βοήθειας ήταν οι οπλαρχηγοί Κούρμας και Σπανός, καθώς και ο επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος. Ο Κούρμας απ’ την Παρνασσίδα, αρματολός του Λιδωρικίου και της Φωκίδας, επικεφαλής πεντακοσίων και πλέον αρματολών τάχτηκε από την αρχή του τουρκοβενετικού πολέμου με τους Βενετούς. Με τις μάχες που έδωσε στην περιοχή του Λιδωρικίου, των Σαλώνων και της Παρνασσίδας κατόρθωσε να αφανίσει τους Τούρκους απ’ τη Φωκίδα, βοηθώντας έτσι και τους Βενετούς να κυριεύσουν, σχεδόν χωρίς αντίσταση, τα κάστρα του Αντιρρίου και της Ναυπάκτου (1687). Αργότερα στράφηκε προς τη Βοιωτία, όπου συγκρούστηκε σε πολλές μάχες με τους Τούρκους που είχαν ανασυνταχτεί εκεί από τον νικημένο στην Πάτρα και στη Ναύπακτο σερασκέρη Μεχμέτ και προξένησε σ’ αυτούς μεγάλες απώλειες. Δύο χιλιάδες περίπου Τούρκοι σκοτώθηκαν στις μάχες Λιβαδειάς και Θηβών και τέσσερις χιλιάδες αιχμαλωτίστηκαν από τις δυνάμεις του Κούρμα, ο οποίος έγινε διάσημος για τα κατορθώματά του και διαρκής απειλή για τους Τούρκους της Στερεάς Ελλάδας.

Στις επιχειρήσεις του Κούρμα κατά των τούρκων συνδιοργανωτής του και συνεργάτης πολύτιμος υπήρξε ο επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος (1650-1700;). Το κοσμικό του όνομα ήταν Φίλιππος Χαριτόπουλος και καταγόταν από επιφανή οικογένεια της αγίας Ευθυμίας Παρνασσίδας. Η χριστιανική αγωγή του Φιλόθεου, η κλίση του προς την Εκκλησία από τα παιδικά του χρόνια και η βασική μόρφωση που πήρε στα Σάλωνα, τόπο καταγωγής της μητέρας του, τον οδήγησαν αρχικά στο ιερατικό λειτούργημα και πολύ σύντομα στον επισκοπικό θρόνο των Σαλώνων σε ηλικία μόλις 35 ετών. Ο Φιλόθεος ήταν άνδρας λόγιος με εξαιρετική ευφυΐα και διπλωματικότητα, αλλά κυρίως μέγας πατριώτης. Η Φωκίδα,  θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα περήφανη γι’ αυτόν τον αξιόλογο άνδρα που υπήρξε μάλιστα τόσο σεμνός, ώστε παραμένει σχεδόν αφανής μέχρι σήμερα.

Αφού ξεσήκωσε την Παρνασσίδα κατά των Τούρκων και βοήθησε τον Κούρμα στην κατάληψη των Σαλώνων, που έμειναν ελεύθερα για 10 χρόνια, έφυγε μαζί του για την πολιορκία της Χαλκίδας (1688). Αναγκάστηκαν όμως λίγο αργότερα να επιστρέψουν λόγω αποτυχίας της πολιορκίας, αλλά και εξαιτίας της εμφάνισης στη Φωκίδα του φοβερού και δόλιου πειρατή Λυμπεράκη Γερακάρη από τη Βάθεια της Μέσα Μάνης, συνεργάτη εκείνη την εποχή των Τούρκων εναντίον των Βενετών και των κλεφταρματολών.

Ο Φιλόθεος παρέμεινε στα Σάλωνα και ανέλαβε τη διοίκηση της περιοχής με τη βοήθεια των τοπικών αρχόντων και των οπλαρχηγών, ενώ οι Βενετοί περιορίστηκαν στη φύλαξη του κάστρου. Καταλαβαίνει όμως ο επίσκοπος ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Φυγαδεύει το μεγαλύτερο μέρος του ποιμνίου του προς άλλα μέρη, μα εκείνος παραμένει εκεί όρθιος. Στη μάχη που δίνεται έξω από τα Σάλωνα κατά του Λυμπεράκη Γερακάρη και των Τούρκων σκοτώνονται και ο Κούρμας και ο Φιλόθεος.

Η προσφορά του Επισκόπου Φιλοθέου – του πρώτου νεκρού Αρχιερέα στον αγώνα κατά των Τούρκων – και η αγαθή του μνήμη καλύφθηκαν ίσως από το λαμπερό φως του νεότερου στην Ιστορία επιφανούς τέκνου της Φωκίδας επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα, με τον οποίο πιστεύω θα έπρεπε να τιμάται ισότιμα από όλους μας.

Στα Ορλωφικά το 1770, οι κάτοικοι της Άμφισσας ξεσηκώθηκαν γι’ άλλη μια φορά με αρχηγό έναν υπέροχο αγωνιστή τον Κομνά Τράκα από την Αγόριανη Παρνασσίδας. Η καταγωγή της οικογενείας του ανάγεται στους Κομνηνούς του Βυζαντίου.

Ξεσηκώνει τα Σάλωνα και ολόκληρη την Παρνασσίδα, πολιορκεί μέχρι και τη Λιβαδειά, τι να κάνει όμως χωρίς βοήθεια; Αναγκάζεται και λύνει την πολιορκία και καταφεύγει στην Πελοπόννησο.

Το 1805 τα Σάλωνα καταλήφθηκαν από τον Αλή Πασά και η οικονομική ζωή της πόλης πήρε εντονότερο ρυθμό. Στις αρχές του 19^ου αιώνα, σύμφωνα με τα κείμενα άγγλων περιηγητών, είχε αξιόλογη παρουσία ως σημαντικό κέντρο παραγωγής λαδιού και δερμάτων. Αριθμούσε δε πάνω από 13.000 κατοίκους και είχε αναπτυχθεί σε αξιόλογο κέντρο του Ελληνισμού.

Έτσι η έκρηξη της επανάστασης βρήκε την περιοχή ψυχολογικά ώριμη και πολεμικά έτοιμη για τη μεγάλη απόφαση.

Τα Σάλωνα έγιναν πεδίο εκτεταμένης δράσης της Φιλικής Εταιρείας με κύριο μοχλό της τον Επίσκοπο Ησαΐα.

Και η επανάσταση δεν θα μπορούσε να μην ξεκινήσει από εδώ. Ησαΐας, γερο-Πανουργιάς, πρόκριτοι ενωμένοι, αγωνιστές ενωμένοι. Το Κάστρο των Σαλώνων στις 10 Απρίλη του ’21 πρώτο ελεύθερο και πάνω σ’ αυτό να κυματίζει η σημαία της Επαναστάσεως. Και η προσφορά δεν μένει εδώ.

Τον ίδιο χρόνο, της κήρυξης δηλαδή της επανάστασης και συγκεκριμένα τη 16^η Νοεμβρίου 1821, η Άμφισσα, ως πρωτεύουσα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας, γίνεται ο τόπος που ψηφίζεται το πρώτο κείμενο πολιτειακής συγκρότησης της επαναστατημένης Ελλάδος, η γνωστή «Νομική διάταξις της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, ή Οργανισμός του Αρείου Πάγου Γερουσίας», που κατά τους περισσότερους Συνταγματολόγους και Νομικούς αποτελεί το πρώτο Σύνταγμα της χώρας.

Από δω και πέρα, αυτό που συμβαίνει στη Φωκίδα, δε συμβαίνει σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδος. Πόλεμος σκληρός, αγωνιστές σπουδαίοι, μάχες φοβερές και στο επίκεντρο η Άμφισσα που αλλάζει συνεχώς χέρια.

Μένει ελεύθερη μέχρι τις 17 Οκτωβρίου 1822. Η πόλη τότε καταλήφθηκε από τον Κιοσέ Μεχμέτ πασά, που μην μπορώντας να την κρατήσει, την πυρπόλησε. Τότε όμως με τα παρεξηγημένα καπάκια του Οδυσσέα Ανδρούτσου σώθηκε η Ανατολική Στερεά Ελλάδα και η Επανάσταση σταθεροποιήθηκε.

Ατέλειωτες οι μάχες και τα επόμενα χρόνια – χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Τότε που ο Κωλέτης και ο Μαυροκορδάτος παρέσυραν τους άκακους και γενναίους Ρουμελιώτες να συγκρουστούν μεταξύ τους και να κατέβουν και στο Μοριά.  

Άμπλιανη – Πανάσσαρη, η Φωκίδα σώζει τον Αγώνα.

Αφήνουν την περιοχή της Άμφισσας ανυπεράσπιστη και η Άμφισσα καταστρέφεται και πάλι από τους Τούρκους σε αιφνιδιαστική επιδρομή στις 4 Μαΐου 1825 (Πέντε Όρια) που παρέμειναν στην πόλη ως τον Οκτώβριο, οπότε διώχτηκαν από τους ηρωικούς Σουλιώτες. Η πόλη είχε τότε κατά μεγάλο μέρος ερημωθεί από τους κατοίκους της και χρειάστηκαν πολλοί μήνες για να επιστρέψουν, φοβούμενοι τις συνεχείς σφαγές.

Μετά την έξοδο του Μεσολογγίου όμως τον Απρίλιο του ’26 και την καταστροφή του Μοναστηριού της Βαρνάκοβας το Μάιο, ο Κιουταχής ανακατέλαβε τα Σάλωνα καθώς και το σύνολο της Ανατολικής Ρούμελης.

Το μεγαλόπνοο σχέδιο του Καραϊσκάκη με τις μεγάλες νίκες στην Αράχωβα και το Δίστομο και την προσωρινή και πάλι απελευθέρωση της Άμφισσας το Φεβρουάριο του 1827 δυστυχώς χάνεται με το θάνατό του τον Απρίλιο στο Φάληρο και οι Έλληνες εγκαταλείπουν εκ νέου την Άμφισσα.

Η Άμφισσα έμεινε στους Τούρκους ως την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα, οπότε αναδιοργανώθηκε ο στρατός της Ανατολικής Ρούμελης υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη. Η συνοχή του Τουρκικού στρατού, συνέπεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1828-29 διασπάστηκε και μετά από μία σειρά νικηφόρες μάχες, κυριότερες στη Γραμμένη Οξυά και στην Τέρνοβα, η Άμφισσα καταλήφθηκε οριστικά από τον Ελληνικό στρατό στις 17 Νοεμβρίου 1828.

Εκείνη την ημέρα ο φρούραρχος Αχμέτ Δέβολης, αφού βεβαιώθηκε ότι δεν υπήρχε δυνατότητα να φτάσει ενίσχυση από το Ζητούνι, αναγκάστηκε να παραδώσει το Κάστρο των Σαλώνων με 8 κανόνια στο Δ. Υψηλάντη, ο οποίος τον άφησε να φύγει, χωρίς να τον πειράξει καθόλου. Όλοι οι Έλληνες αιχμάλωτοι απελευθερώθηκαν, ενώ οι 800 Τουρκαλβανοί της φρουράς αποχώρησαν με συνοδεία 3 εκατονταρχιών.

Η συγκίνηση και η υπερηφάνεια των κατοίκων ήταν απροσμέτρητη. Το χαρμόσυνο γεγονός αναγγέλλουν πανηγυρικά οι δημογέροντες των Σαλώνων προς τον κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια. Το σχετικό έγγραφο βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γεν. Γραμ. φ. 176). Σας το παραθέτω πολύ περιληπτικά:

«Ελευθερώθη τέλος πάντων την 17 του ήδη λήγοντος μηνός και η επαρχία των Σαλώνων. Ελευθερώθη δια των ελληνικών όπλων, κυβερνωμένων παρά της Α.Ε. του Κυβερνήτου και διευθυνομένων παρά του Στρατάρχου Κου Δημητρίου Υψηλάντη.

Είμεθα ευτυχείς για να βλέπουμε τέλος πάντων με όμμα πλήρες χαράς τας οικίας μας, αν και κατεδαφισμένας και τους ναούς μας κατακρημνισμένους.

Ζήτω ο Κυβερνήτης της Ελλάδος και απολεσθήτο ο τύραννος αυτής. Την ευχαρίστησιν δε ταύτην προς τον Εξοχώτατον Κυβερνήτην της Ελλάδος δι’ ημών προσφέροντες, επικαλούνται και του λοιπού της αγαθής και πατρικής κηδεμονίας σας και των σεβαστών διαταγών και οδηγιών σας δια να οδηγηθώμεν εις τα αληθή συμφέροντα της Πατρίδας.

Εν Σαλώνοις τη 27 Δεκεμβρίου 1828».

Είναι νομίζουμε περιττό οποιοδήποτε σχόλιο επί του ανωτέρω εγγράφου. Καθρεφτίζει την αγνή ελληνική ψυχή, τον υψηλό ενθουσιασμό και τον άδολο πατριωτισμό που ενέπνευσαν τον αγώνα του 1821.

Κυρίες και κύριοι,

Στη μακρόχρονη έρευνά μου στα αρχεία του κράτους ανακάλυψα ένα πολύ σημαντικό έγγραφο και σας το καταθέτω απόψε εδώ:

Παρ’ όλη την υποθήκη των εθνικών γαιών για να πάρει η Ελλάδα μας το πρώτο δάνειο το 1824-5 το οποίο σπαταλήθηκε στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο για άλλες δουλειές, ο Καποδίστριας κατάφερε το 1828 να μοιράσει στους αγωνιστές 200.000 στρέμματα των εθνικών γαιών. Ένα μεγάλο μέρος παραχωρήθηκε σ’ αυτήν εδώ την πόλη. Η κυβέρνηση του Καποδίστρια βοήθησε τους κατοίκους ν’ ανοικοδομήσουν την πόλη τους παραχωρώντας δωρεάν έκταση γης σε κάθε οικογένεια.

Αγαπούσε τη Ρούμελη και τους ανθρώπους της και γι’ αυτό έλεγε στο Νικόλαο Σπηλιάδη το Γραμματέα της Επικρατείας του:

«Το λιγότερο που αξίζει σ’ αυτούς τους γενναίους Ρουμελιώτες είναι να ελευθερώσουμε την πατρίδα τους. Γιατί προσέφεραν τόσα στον Αγώνα και γιατί όταν η Ρούμελη θα είναι λεύτερη θα ‘ναι όλη η Ελλάδα λεύτερη».

 Επίλογος

Αγαπητοί μου, όπως γνωρίζετε σήμερα ζούμε όλοι μας στον καιρό της λήθης. Είμαστε αγνοούμενοι και αγνοούντες στην ίδια μας τη χώρα! Έχει γίνει άραγε καμία τιμή στους Υψηλάντηδες; Τιμήθηκε αυτή η οικογένεια που προσέφερε τέτοιες φυσιογνωμίες στον Αγώνα; Που έφτασαν στην Τσαρική Ρωσία στα μεγαλύτερα αξιώματα μαζί με τον Καποδίστρια;

Θα μου επιτρέψετε να κάνω μια πρόταση σήμερα.Την πρόταση αυτή,την είχα κάνει και τον Απρίλιο του 2008,ομιλητής τότε,στη γιορτή της πόλης: Την ημέρα των Ενόπλων Δυνάμεων στις 21 Νοεμβρίου μπορούμε νομίζω να γιορτάζουμε και την οριστική απελευθέρωση της πόλη μας που έγινε στις 17. Για να μην ξεχνάμε!

Γιατί σιγά-σιγά θα μεταφερθούμε εκεί που θέλουν να μας πάνε οι εκσυγχρονιστές της ιστορίας,της πολιτικής,της οικονομίας και διάφοροι άλλοι άχρηστοι και αμόρφωτοι που λυμαίνονται την Ελλάδα μας τις τελευταίες δεκαετίες! Ανοίξτε το Internet και θα δείτε ότι αποκαλούν σκοτεινό το ’21. Ιστορικοί έχουν ιστοσελίδα η οποία περιλαμβάνει τις σφαγές που κάναμε κατά των Τούρκων κατά τη διάρκεια της Ελληνικής  Επαναστάσεως. Γι’ αυτούς τους κυρίους που είναι και πανεπιστημιακοί το ’21 είναι σκοτεινό! Φτάνει πια!

Και όλα αυτά,με την ανοχή της Πολιτείας και της Δικαιοσύνης!

Η κρίση φίλοι μου δεν είναι οικονομική,είναι κρίση βαθύτατα ηθική,αξιών και θεσμών.Όλα γκρεμίζονται και εμείς κοιτάμε ακόμα,πως θα σώσουμε τον εαυτό μας!Και η Πατρίδα?Ας χαθεί!

Έχουμε να κάνουμε με «ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΕΣ» σε καιρό ειρήνης και καταλαβαίνετε όλοι ποιους εννοώ!Πολιτικοί Απάτριδες,αυτοί και τα γιουσουφάκια τους,δηλαδή,αυτοί που τους ψηφίζουν!

Εσείς ,Ρουμελιώτες,απόγονοι,τόσων και τόσων σπουδαίων ηρώων,είστε υποχρεωμένοι από τη βαριά ιστορία σας,να βγείτε μπροστά!

Πόσο κάτω πρέπει να φτάσει αυτός ο τόπος για ν’ αρχίσει ν’ ανεβαίνει πάλι;

Τιμωρήστε τους ενόχους για την κατάντια σας τώρα!

                                     ΑΥΡΙΟ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ!